Osiedle robotnicze TAZ

Osiedla

Osiedle robotnicze TAZ, nazywane także Towarzystwem Akcyjnym Zawiercie, to jeden z najważniejszych zabytków miasta Zawiercie. Jego historia sięga XIX wieku, kiedy to z inicjatywy braci Adolfa i Bernarda Ginsbergów, berlińskich bankierów, powstała przędzalnia bawełny, która była fundamentem dla stworzenia tego niezwykłego osiedla.

Osiedle, które zbudowano na przełomie XIX i XX wieku, stało się pierwszym w pełni zaplanowanym osiedlem w Zawierciu. Oferowało nie tylko domy mieszkalne dla robotników, ale również zróżnicowaną infrastrukturę społeczną. W jej skład wchodziły:

  • szpital na 30 miejsc,
  • dom lekarza z gabinetem przyjęć,
  • pralnia,
  • łaźnie,
  • dom ludowy,
  • piekarnia,
  • szkoła,
  • resursa.

Warto również wspomnieć o willi dyrektora TAZ, Stanisława Szymańskiego, oraz dwóch kościołach, które stały się integralną częścią osiedla: rzymskokatolickim - pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz ewangelicko-augsburskim, który obecnie pełni funkcje budynku Cechu Rzemiosł Różnych.

Osiedle, inspirowane podobnymi projektami w zaborze rosyjskim, prezentuje unikalną wartość architektoniczną. Pomimo licznych zmian i degradacji, które miały miejsce w okresie PRL-u, nadal stanowi istotny przykład planowej kompozycji miejskiej w złożonym kontekście przestrzennym Zawiercia. Ochrona prawna osiedla została zabezpieczona poprzez wpis do rejestru zabytków województwa śląskiego, co podkreśla jego znaczenie kulturowe i historyczne.

Historia

Na przełomie czerwca i lipca 1878 rozpoczęto prace związane z zakupem gruntów, które miały stać się podstawą dla nowego osiedla. W roku 1879, po rozmowach, nabyto tereny o łącznej wartości 8700 rubli od Zygmunta Pringsheima, bankiera, na podstawie aktu notarialnego, który został spisany dnia 23 lipca, natomiast formalności dopełniono 4 sierpnia przez notariusza Józefa Zborowskiego w Częstochowie.

Nowo powstałe osiedle zostało usytuowane na wschód od istniejącej fabryki oraz linii kolejowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Granice osiedla wyznaczali z jednej strony dobra ziemskie Kromołowa, natomiast od południa obszar Zawiercia Małego oddzielało rozlewisko rzeki Warty. W fazie początkowej budowy zaplanowano trzy główne aleje, które miały układać się równolegle. Przyjęto nazwy: Pierwsza Aleja (Fabryczna), Druga Aleja (Konopacka) oraz Trzecia Aleja (F. Szymańskiego).

Podczas posiedzenia zarządu zdecydowano, że domy mieszkalne będą budowane w regularnych uliczkach oraz wokół przestronnych placów, z zapewnieniem przestrzeni na podwórka lub zabudowania gospodarcze przy każdym z domów. Już w tym samym roku rozpoczęto budowę pierwszych mieszkań przeznaczonych dla pracowników oraz urzędników, co stanowiło początek tworzenia robotniczego osiedla.

Do roku 1894 udało się wybudować 53 murowane domy, a kolejne 14 to budynki w konstrukcji drewnianej. W latach do 1897 zostano wzniesione dodatkowe 3 domy murowane i 2 drewniane. Dnia 29 października 1899 roku miała miejsce uroczystość, podczas której gmina ewangelicka w Zawierciu uroczyście oddała do użytku nową świątynię ewangelicko-augsburską. Kolejnym istotnym wydarzeniem był otwarcie w 1901 roku resursy pracowników oficjalistów TAZ w budynku przy ul. Fabrycznej, z kolei w 1907 roku rozpoczęły działalność edukacyjną Szkoły Podstawowej nr 2, aktualnie znanej jako Gimnazjum nr 2.

W latach 1908–1910 wzniesiono także domy mieszkalne w wschodniej części osiedla, blisko Domu Ludowego, teraz będącego siedzibą Biedronki. Te budynki oddano do użytku w 1910 roku. Około roku 1938 osiedle robotnicze TAZ mogło poszczycić się 80 domami, w których mieszkało 867 osób.

Po zakończeniu II wojny światowej dzielnica uległa znaczącym przemianom wskutek intensywnej urbanizacji. Dnia 24 listopada 1957 roku oddano do użytku budynek Cechu Rzemiosł Różnych, który został odbudowany z ruin zniszczonej podczas wojny świątyni ewangelicko-augsburskiej. Największe zmiany w infrastrukturze miały miejsce w latach 1950-1970, kiedy to osuszono rozlewisko Warty i dokonano rozbudowy południowej części parku miejskiego. Nowe bloki mieszkalne powstały na południowej części ul. F. Szymańskiego oraz na wschodniej części przy ul. S. Moniuszki. Przemiany urbanistyczne końca lat 90. XX wieku zaowocowały wyburzeniem kilku kamienic wzdłuż ul. Bohaterów Westerplatte, co umożliwiło wznoszenie nowych budynków mieszkalnych.

Zabytki

W historycznym osiedlu robotniczym TAZ występuje wiele zabytkowych budynków, które przyciągają uwagę miłośników architektury oraz historii. Wśród nich można wyróżnić:

Te wyjątkowe obiekty świadczą o bogatej historii regionu oraz jego kulturalnym dziedzictwie. Każdy z nich ma swoją unikalną historię, która przyciąga licznych turystów oraz badaczy.

Przypisy

  1. Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 2: Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia Rybnicka, Ziemia Wodzisławska, Łódź 2023 r., s. 97, 98.
  2. nr rej.: A/1428/91 z 10.01.1991 r.

Oceń: Osiedle robotnicze TAZ

★★★★★
Średnia ocena:4.64 Liczba ocen:6